„Prawo do leczenia bólu bolączką szpitali?”
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta była niejednokrotnie nowelizowana, jednak istotna wydaje się regulacja wprowadzona w 2017 r., a mianowicie – prawo do leczenia bólu ujęte w art. 20a.
Na wstępie należy zaznaczyć, iż pojęcie bólu jest dość trudne do zdefiniowania. W ślad za wskazaniami uczynionymi przez prof. UW dr. hab. Leszka Boska, stwierdzić należy, iż jest to doznanie uczuciowe, związane zarówno z działaniem uszkadzającego bodźca, jak i spostrzeżeniem powstającym na podstawie interpretacji zachodzących zjawisk, zmodyfikowanym przez wcześniejsze doświadczenia i psychosomatyczne uwarunkowania. Wskazuje się również na kilka elementów bólu, jakimi są: uczucia pacjenta, sposób i stopień odczuwania bólu oraz znaczenie przypisywane przez pacjenta przeżyciu bólowemu. Ostatnim z elementów jest sposób ekspresji bólu, który przejawia się w zachowaniu pacjenta.
Analizując pojęcie bólu, nie można jednak zapomnieć o dość ważnej kwestii, a mianowicie o tym, iż ból jest odczuciem subiektywnym. Stąd zasadniczym zagadnieniem, jakie rodzi się w tej kwestii, jest jego mierzalność. Jest to o tyle istotne, że w celu skutecznego leczenia bólu niezbędne staje się jego systematyczne mierzenie przez cały okres hospitalizacji. Projekt Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego leczenia bólu, który zawiera ogólny wzór „Karty oceny nasilenia bólu”, zgodnie z danymi wskazywanymi przez Rządowe Centrum Legislacji, znajduje się nadal na etapie opiniowania. Warto zatem postawić następujące pytanie – czy szpitale radzą sobie z tą kwestią? Odpowiedź zdaje się być negatywna, gdyż, jak wynika z Raportu Najwyższej Izby Kontroli, większość skontrolowanych przez NIK szpitali nie wprowadziła regulacji dotyczących leczenia bólu oraz nie dokumentuje tych procedur. Nie wpływa to pozytywnie na kwestię gwarancji, że zostanie zachowane prawo pacjenta do leczenia bólu.
Sięgając do tekstu Przyrzeczenia lekarskiego, którego tekst stanowi część Kodeksu Etyki Lekarskiej, zwróćmy uwagę, iż przyszły lekarz ślubuje, że będzie służył życiu i zdrowiu ludzkiemu, a także będzie przeciwdziałał cierpieniu. Ból i cierpienie to pojęcia nierozerwalne, jednak należy pamiętać, iż ból nie ma jednakowego poziomu. Proces leczenia powinien być zatem uzależniony od jego natężenia. Warto wskazać, że lekarz ślubuje także stałe poszerzanie swojej wiedzy lekarskiej.
Prawidłowa realizacja prawa do leczenia bólu powinna zapewnić pacjentowi godność oraz ochronę zdrowia, które mają wymiar konstytucyjny. W związku z tym można przyjąć, iż w przypadku naruszenia praw pacjenta, sięgnąć można po roszczenie z zakresu dóbr osobistych. Pamiętajmy także, że z uwagi na subiektywny charakter odczucia, jakim jest ból, każdą ze spraw należy rozpatrywać wnikliwie i indywidualnie. Dlatego uzasadnione może być powołanie się również na przepisy kodeksu karnego. Warto jednak zwrócić uwagę na aspekt odpowiedzialności cywilnoprawnej, gdyż to ona ma na celu zapewnić zrekompensowanie szkody, jaką działaniem lub zaniechaniem ze strony podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, wyrządzono pacjentowi. Istotna wydaje się kwestia wyrównania krzywdy, bowiem cierpienie obejmuje zarówno sferę psychiczną, jak i fizyczną – mamy w tym aspekcie do czynienia ze świadczeniem służącym naprawieniu szkody niemajątkowej. Należy podkreślić również wskazania poczynione w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2016 r. (I CSK 739/15), zgodnie z którym: „w ramach roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie praw pacjenta, wystarczające jest wykazanie zawinionego zachowania personelu leczniczego jednostki medycznej, które naruszyło określone prawa pacjenta”. Dochodzenie roszczeń, w związku z naruszeniem prawa pacjenta, będzie zawsze kwestią dość skomplikowaną – zależną od szkody niemajątkowej lub majątkowej, bowiem należy pamiętać, iż nieleczony ból może się do niej przyczynić.
Wydaje się, iż świadomość pacjenta na temat przysługującego mu prawa do leczenia bólu jest na dość niskim poziomie, dlatego same regulacje nie są wystarczające. Istotna jest kampania uświadamiająca w tym zakresie.
Dawid Kamiński
Bibliografia:
- Bosek, A. Pielak [w:] „Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz”, red. L. Bosek, 2020
- Zimmermann, W. Mędrzycka-Dąbrowska, M. Zagłoba, Prawo pacjenta do leczenia bólu, „Palliative Medicine in Practice”, 2018, 12(1), s. 21–29